Conium maculatum & το "Κείων νόμιμον"

Το "κώνειο το πιτσιλωτο" είναι μεγάλο διετές φυτό, μέχρι 2 μέτρα ψηλό, με λευκά άνθη, της οικογένειας των σκιαδανθών (Umbelliferae) ιδιαίτερα τοξικό με βαρειά, άσχημη μυρωδιά.Οι βλαστοί του είναι κούφιοι με κάθετες αυλακώσεις και εμφανίζουν χαρακτηριστικές πορφυρές κηλίδες.Τα φύλλα του είναι πτεροσχιδή μέχρι τέσσερες φορές και ο αριθμός των ακτίνων στα σκιάδια από 10 μέχρι και 20.

Ζει σε άκρες χωραφιών και σε σκουπιδότοπους στις περισσότερες περιοχές της χώρας μας.

Η ουσία που καθιστά το φυτό τόσο επικίνδυνο είναι το αλκαλοειδές κωνεΐνη. Λίγες σταγόνες της ουσίας αυτής επιφέρουν τον θάνατο ζώων αν τοποθετηθούν σε ανοιχτή πληγή. Η κατάποση κωνείου από ανθρώπους προκαλεί ανώδυνο θάνατο σύμφωνα με αρκετές μαρτυρίες.

Οι Αθηναίοι το χρησιμοποιούσαν για την θανατική εκτέλεση των καταδικασμένων από τον Άρειο Πάγο με πιο γνωστή την περίπτωση της θανάτωσης του Σωκράτη.

Σήμερα θεωρείται φαρμακευτικό φυτό για πολλές παθήσεις, κυρίως δερματικές , όμως απαιτείται τεράστια προσοχή στην χρήση η οποία πρέπει να είναι πάντα εξωτερική (καταπλάσματα, αλοιφές) και μόνο!!

Ο Διοσκορίδης περιγράφει το φυτό σαν “αδυνατίζον” , “παυσίπονον” και “τερματίζον την ζωήν”.

Ο Πλίνιος προσθέτει ότι “το κώνειον είναι μεν μισητόν αλλά προσφέρει και πολύτιμες υπηρεσίες σε πολλούς ανθρώπους”.

Ο Θεόφραστος αναφέρει ότι στην Κέα φύτρωνε άφθονο και καλής ποιότητας κώνειο του οποίου οι Κείοι αρχικά ξέραιναν και έτριβαν τα φύλλα και την ρίζα και χρησιμοποιούσαν αυτή τη σκόνη ανακατεμένη με νερό. Τον ίδιο τρόπο παρασκευής του δηλητηρίου αναφέρει και ο Πλάτων περιγράφοντας τις τελευταίες στιγμές του Σωκράτη.

Αργότερα στην Κέα, πάντα κατά τον Θεόφραστο, ξεφλούδιζαν την ρίζα του φυτού, την έκοβαν φέτες και την μούλιαζαν στο νερό το οποίο στην συνέχεια έπιναν για να έχουν γρήγορο και ανώδυνο θάνατο.

Στην Κέα λοιπόν από τον 4ο προχριστιανικό μέχρι και τις αρχές του 1ου μ.χ αιώνα έχουμε γραπτές πληροφορίες για ένα τοπικό έθιμο το οποίο επέβαλε σε υπέργηρα άτομα η ανίατα ασθενείς να δίνουν εκούσια τέλος στη ζωή τους πίνοντας κώνειο.

“Κατέβηκα στον Άδη πίνοντας από τα κύπελλα των Κείων” μας πληροφορεί ο ποιητής Μελέαγρος, ενώ ο Μένανδρος επικροτεί αυτή τη συνήθεια αφού “είναι προτιμότερο όταν κάποιος δεν μπορεί να ζει με αξιοπρέπεια να μην ζει καθόλου”. Αλλά και ο Στράβων μας παραδίδει ότι νόμος (άγραφος, έθιμο; ) υποχρέωνε τους Κείους πάνω των εξήντα χρόνων να κάνουν χρήση του κώνειου..

Η τελευταία μαρτυρία εφαρμογής του εθίμου χρονολογείται στα 27 μ.χ. και μας παραδίδεται από τον Βαλέριο Μάξιμο ο οποίος υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της αυτοχειρίας μιας εύπορης γηραιάς κυρίας στην Ιουλίδα. Γράφει: “Τότε κάποια κυρία της ανώτερης τάξης, ήδη ενενηκοντούτης και με πλήρη σωματική επάρκεια και πνευματική διαύγεια, κάλεσε τον στρατηγό να παρακολουθήσει τον εκούσιο θάνατό της. Αφού έκανε απολογιαμό της ζωής της και ευχήθηκε σε παιδιά και εγγόνια προσευχήθηκε στον ψυχοπομπό Ερμή και ήπιε το κώνειο. Συνέχισε να συζητά με τους παρευρισκομένους και να διηγείται τις συνέπειες του θανατηφόρου ποτού. Τους εξηγούσε πως πάγωναν τα μελη της από τα πόδια προς τα πάνω και όταν ένιωσε ότι μουδιάζουν τα σπλάχνα της και ότι άρχισε να παραλύει η καρδιά της ζήτησε από τις κόρες της να της κλείσουν τα μάτια”.

Και ο Αιλιανός επιβεβαιώνει την επισημότητα των τελευταίων στιγμών των Κείων γερόντων οι οποίοι συνήθιζαν να στεφανώνονται σαν να επρόκειτο για συμπόσιο η επίσημη θυσία και να πίνουν το κώνειο όλοι μαζί.

Έχουν επιχειρηθεί διάφορες προσεγγίσεις, από την αρχαιότητα ακόμα, για τις ρίζες και τους λόγους αυτής της πρακτικής αλλά η πραγματική αιτία υιοθέτησης αυτού του εθίμου – νόμου παραμένει ιστορικό μυστήριο.

Πηγές:

Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος – Larousse – Britannica.

Αντώνη Αλιμπέρτη: Βότανα της Κρήτης.

7 ημέρες της Καθημερινής: Φαρμακευτικά & αρωματικά φυτά. (άρθρο της Λίνας Μενδώνη).

Έλμουτ Μπάουμαν: η ελληνική χλωρίδα.